Yêu cầu thay đổi việc dạy học môn văn trong trường phổ thông từ năm học tới có triệt tiêu nạn dạy học theo văn mẫu đang là một nội dung đáng quan tâm.
1. Chuyện học văn mẫu
Ngọc Minh, học sinh lớp 2 ở Hà Nội, phải chép đoạn văn cô chữa vào vở và học thuộc. Gần thi, cô sẽ khoanh vùng ba đề; thi vào bài nào, các con chỉ việc chép ra.
Suốt những tuần con ôn thi học kỳ, chị Hoàng Mai Anh ở quận Hà Đông, Hà Nội, chứng kiến cô con gái lớp 2 vật vã với bài tập viết đoạn văn. Học sinh được giao đề bài, như viết về đồ dùng học tập, đồ vật được làm từ tre hoặc gỗ, một buổi đi chơi cùng người thân hay công việc của một người quen biết. Bé Ngọc Minh, con gái chị Mai Anh, viết ra nháp bài làm, sau đó chuyển qua Zalo để cô chữa rồi gửi lại.
Nhận được bài, Ngọc Minh phải chép vào vở và học thuộc. Gần đến ngày thi, cô giáo sẽ khoanh vùng ba đề để đến khi thi các con chỉ việc chép ra một trong các đề đã học thuộc.
Đề bài trong sách giáo khoa chỉ yêu cầu học sinh trả lời 3-4 ý. Dựa vào những gợi ý đó, con sẽ viết theo suy nghĩ của mình với độ dài khoảng 4-5 câu. Tuy nhiên, sau khi gửi cho cô, đoạn văn được sửa thành gần chục câu, với những câu chữ già dặn. Có bài nội dung được thay đổi gần như toàn bộ.
"Con mệt vì phải ngồi chép lại và đọc thuộc. Vì không phải bài con viết ra nên sẽ khó nhớ được từng câu, chữ. Nhiều từ và cách diễn đạt của người lớn khiến con không hiểu phải hỏi lại", chị Mai Anh cho biết.
Thí sinh đang làm thủ tục thi tốt nghiệp THPT
Theo chị Mai Anh, kết quả thi tiếng Việt, trong đó có phần nghe - viết và viết đoạn văn, của lớp Ngọc Minh đạt nhiều điểm giỏi. Giáo viên chủ nhiệm cho biết bài làm của học sinh luôn được đánh giá cao vì "viết chắc tay".
Mặc dù điểm số làm đẹp hồ sơ của con gái, phụ huynh 39 tuổi lo ngại việc học thuộc theo văn mẫu khiến con mất đi sự sáng tạo. Con phải viết lại lời văn của cô và dần dần ngại tư duy. Thắc mắc với cô giáo, chị Mai Anh nhận được trả lời "văn mẫu là cần thiết với học sinh tiểu học".
Là giáo viên tiểu học lâu năm tại quận Thanh Xuân, cô Đặng Thanh Nga đồng ý với quan điểm này. Cô Nga cho rằng học sinh trả lời đủ gợi ý trong sách giáo khoa chỉ là đạt, chứ chưa hay. Học sinh viết được đoạn văn hay và phong phú phụ thuộc vào khả năng và phương pháp của từng giáo viên.
"Trẻ con nghĩ gì viết đấy và thường dùng những câu ngắn. Cô giáo phải hướng cho học sinh cách viết", cô Nga giải thích. Cách của cô là sửa bài trên nền ý tưởng của học sinh; sắp xếp lại từ ngữ, đảo vị trí của câu cho logic. Đoạn văn sau khi sửa vẫn là của các con.
"Vốn từ của các con rất non, kỹ năng trong đời sống cũng hạn hẹp, hiểu biết chưa phong phú nên cần một điểm tựa và văn mẫu chính là điểm tựa để học sinh viết đủ ý, đi đúng hướng", cô Nga phân tích, cho rằng các con cấp dưới nên đi theo văn mẫu trước khi có thể tự viết.
Thực tế văn mẫu không chỉ dành cho tiểu học mà còn phổ biến với những học sinh chuyển cấp hoặc cuối cấp. Nguyễn Tuấn Anh, học sinh lớp 10 một trường THPT ở Hà Nam, ám ảnh với khoảng thời gian hai tuần ôn thi nước rút vào cấp ba vừa qua. Tuấn Anh kể lịch học môn Văn của em thường vào buổi chiều 14h - 18h, đôi lúc vào 21h -22h.
Các em được yêu cầu học thuộc lòng kiến thức đã được ghi chép và tài liệu phân tích từng tác phẩm được phát, đạt yêu cầu mới được về. Nếu muộn, học sinh sẽ ăn bữa phụ tại trường.
"Có những buổi, chúng em phải đi học lúc 6h. Bạn nào chưa thuộc sẽ phải ra ngoài học. Nhiều bạn nằm, ngồi vật vờ ở ghế đá để học thuộc lòng", Tuấn Anh nhớ lại. Cách học áp đặt kiến thức này khiến em và các bạn cảm thấy mệt mỏi. Một số thấy hoang mang vì không thể học thuộc được.
Khóa của Tuấn Anh có khoảng 100 học sinh lớp 9. Trong đợt thi vào lớp 10 mới đây, điểm trung bình môn Toán, tiếng Anh của các em không quá 5,5 điểm, nhưng điểm Văn ở ngưỡng 7, nhiều học sinh trên 8. Trường THCS mà Tuấn Anh học nằm trong nhóm trường có kết quả Văn cao nhất huyện.
Áp lực điểm số và thành tích, đặc biệt ở các kỳ thi lớn, là có thực, theo thầy Nguyễn Thanh Tùng, giáo viên Văn một trường THCS ở quận 1, TP HCM. Thầy Tùng thấu hiểu những áp lực xuất phát từ gia đình, nhà trường, thậm chí danh dự bản thân của đồng nghiệp dạy lớp cuối cấp. Nhiều giáo viên "làm mọi cách để ưu tiên điểm cho học trò".
Ở những năm lớp dưới, thầy cô còn có thể nuôi dưỡng đam mê, tình yêu với môn Văn cho các em nhưng vào cuối cấp, trách nhiệm lớn nên họ phải dạy để trò có điểm cao.
Thầy cô biết đọc cho học sinh chép bài mẫu là không đúng nhưng đó là cách đối phó với người chấm thi khi giám khảo chưa thay đổi quan điểm, suy nghĩ của mình.
"Đôi khi giáo viên không dùng văn mẫu để dạy lại là gây thiệt thòi cho học trò của mình vì các em cần điểm cao trong kỳ thi đầy cạnh tranh", thầy Tùng nói.
Hơn 30 năm trong nghề, cô Nguyễn Thị Xuân, giáo viên Văn về hưu tại một trường THPT ở tỉnh Hòa Bình, cũng nhìn nhận việc giáo viên đọc, chép bài văn mẫu cho học sinh vẫn diễn ra trong các buổi học thêm ở trường. Một số thầy cô dạy thêm nhiều, không có thời gian chăm chút cho bài giảng nên dùng văn mẫu để đọc cho học sinh chép.
Theo Tiến sĩ Ngữ văn Trịnh Thu Tuyết, cựu giáo viên THPT Chu Văn An, Hà Nội, tư duy khuôn mẫu không phải mới có thời nay. Nguồn gốc sâu xa có lẽ từ tư tưởng "phi ngã, vô ngã" trong tư tưởng Nho giáo, Phật giáo, chi phối vào nguyên tắc "thuật nhi bất tác" trong văn học trung đại suốt nghìn năm nay, tạo nên tâm lý tôn sùng khuôn mẫu.
Tâm lý thông thường của hội chứng đám đông khiến con người thường mong tìm thấy sự an toàn trong đồng phục, thích làm theo khuôn mẫu hơn là sáng tạo, ghi dấu ấn cá nhân, thể hiện cái tôi cá nhân.
"Nguyên nhân quan trọng khác đưa tới hiện trạng khuôn mẫu trong nhà trường hiện nay chính là tâm lý vị thành tích, lười biếng tư duy, sợ đổi mới, sợ khác biệt", cô Tuyết cho biết.
Tiến sĩ chỉ ra rằng, dùng văn mẫu làm phương tiện dạy và học, thầy và trò sẽ không thể phát triển được năng lực hay hình thành nhân cách cá nhân. Không phải động não tư duy, văn mẫu khiến thầy trò mất thói quen quan sát, khám phá thế giới, cuộc sống, con người, không cần tới năng lực quan sát hay tư duy.
Theo chuyên gia giáo dục, văn mẫu công khai trên mạng xã hội, bủa vây người dạy, người học, dồn đẩy cái tôi sáng tạo ra khỏi địa hạt giáo dục, nhường chỗ cho copy – paste (sao chép – cắt dán) thô sơ của phổ thông, những xào xáo tinh vi hơn ở đại học.
2. Sẽ triệt tiêu nạn dạy và học theo văn mẫu?
2.1 Dạy kỹ năng cho học sinh để tiếp cận bất kỳ văn bản nào
Mới đây, Bộ GD-ĐT đã có công văn gửi các Sở GD-ĐT hướng dẫn đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá môn ngữ văn ở trường phổ thông. Một trong những yêu cầu mà Bộ đưa ra nhằm khắc phục tình trạng dạy học nặng về thuyết giảng, đọc chép và học thuộc lòng theo văn mẫu là tránh dùng lại các văn bản đã học trong sách giáo khoa làm ngữ liệu xây dựng các đề kiểm tra đọc hiểu và viết.
Hầu hết các giáo viên đều đánh giá rất cao sự thay đổi này. Nhiều giáo viên cho rằng học sinh hiện nay đang thiếu kỹ năng làm văn. Yêu cầu thay đổi này sẽ giúp giáo viên dạy học sinh rèn luyện các kỹ năng để có thể áp dụng cho bất cứ văn bản nào ngoài sách giáo khoa. Tuy nhiên, các giáo viên cũng có những kiến nghị để yêu cầu này có thể áp dụng được trong thực tiễn.
2.2 Khác biệt về hệ thống
Mới đây, chính phủ Mỹ thông qua Cơ quan Hợp tác Phát triển Mỹ USAID đã chính thức khởi động dự án Hợp tác đổi mới giáo dục ĐH (PHER) có ngân sách 14,2 triệu USD. Dự án kéo dài trong 5 năm, từ 2022 - 2026. Trong 5 năm đó, ĐH Indiana của Mỹ sẽ giúp 3 ĐH lớn hàng đầu Việt Nam cải thiện chất lượng giáo dục, tăng cường năng lực quản trị để 3 ĐH trở thành các hình mẫu của nền giáo dục ĐH hiện đại tại Việt Nam.
Chính phủ Mỹ thông qua Cơ quan Hợp tác Phát triển Mỹ USAID đã khởi động dự án Hợp tác đổi mới giáo dục ĐH (PHER) có ngân sách 14,2 triệu USD
3 ĐH tham gia dự án gồm ĐH Quốc gia Hà Nội, ĐH Quốc gia TP.HCM, ĐH Đà Nẵng. Ước tính có khoảng hơn 200.000 sinh viên được hưởng lợi ích trực tiếp từ dự án PHER.
PHER sẽ giới thiệu, cập nhật những phương pháp dạy và học mới hiện đại, toàn diện và có tính thực tiễn cao để 3 ĐH triển khai một số phương pháp đào tạo giúp cho sinh viên chú trọng phát triển kỹ năng mềm và cách áp dụng kiến thức trên lớp vào cuộc sống…
Thế nhưng liệu có dễ thực hiện những sự thay đổi này cho dù có nguồn tài trợ lớn là vấn đề nhiều người quan tâm trước thực tế Việt Nam và Mỹ có nhiều điểm khác biệt trong hệ thống?
> Bộ GD-ĐT quy định về thời gian tựu trường
> Đại học tăng học phí - Sức nặng không nhỏ lên vai người học
Theo Kênh Tuyển Sinh tổng hợp
