Vì nghèo, tiến sĩ giỏi bỏ viện đi

GS Nguyễn Lân Dũng hướng dẫn NCS

Vẫn cách nói chuyện hóm hỉnh và gần gũi, GS Nguyễn Lân Dũng gặp gỡ các nhà khoa học tại Đai hội lần thứ hai của Hội Khoa học phát triển nguồn nhân lực nhân tài Việt Nam (ngày 8/1) và chia sẻ những câu chuyện đời thường mà ông đã chứng kiến về chuyện trọng dụng nhân tài.

Lương trò không thể hơn lương thầy?

Nghe GS Nguyễn Lân Dũng kể chuyện những hoàn cảnh người tài của Việt Nam, bỗng thấy xuất hiện thêm một kiểu số phận mới: Người học ở nước ngoài về, có thể được hưởng mức lương “cao chót vót” nhờ chính sách ưu đãi mạnh dạn của một số địa phương (đó là so với mức lương của những người làm cùng) nhưng cũng không hề sung sướng gì.

“Tôi biết có một anh tiến sỹ học ở Bắc Mỹ về, một thành phố cho hưởng chính sách ưu đãi với mức lương 1000 USD/tháng, cũng chưa phải là cao gì lắm. Nhưng anh ấy tự nhiên bị cô lập, rất khó hợp tác với các đồng nghiệp trong nước. Vì sao vậy? Thật đơn giản, anh từ trường ĐH ấy cử đi học, về chưa làm được gì vậy mà lương bỗng nhiên gấp hơn 5 lần các thầy giáo vừa dậy anh cách đây có vài năm!”.

GS Nguyễn Lân Dũng nói:“Lương trò không dễ dàng gì bỗng nhiên cao hơn lương thầy nhiều như thế được. Ở nước ngoài có thể như thế nhưng ở Việt Nam thì rất khó. Chúng ta không nên trả lương cho cái bằng, mà cần trả cho hiệu quả của công việc mà anh ta sẽ làm. Muốn thế, cơ quan nhà nước phải biết ai giỏi đến đâu để giao việc đến đấy. Sau đó căn cứ vào hiệu quả cống hiến để xếp lương hay phụ cấp tương xứng.”

Ông cho rằng Hội Khoa học Phát triển nguồn nhân lực nhân tài Việt Nam nên tập trung nghiên cứu chính sách sử dụng người tài.

Nhắc đến chuyện này, GS Nguyễn Lân Dũng nhớ lại: “Mỗi năm Quốc hội dành 600 triệu USD cho sự nghiệp khoa học nhưng thành tựu khoa học cứ ở đâu, đi đâu, chẳng thấy mấy hiệu quả cụ thể".

GS Dũng muốn Hội tham gia thẩm định xem chính sách phân chia kinh phí dành cho sự nghiệp khoa học hiện nay đã hợp lý chưa, hay là đang được phân bổ một cách dàn trải và kém hiệu quả?

Từ kinh nghiệm của ông khi xây dựng và phát triển Viện Vi sinh vật và Công nghệ sinh học (ĐHQG Hà Nội), tất cả chỉ được Nhà nước đầu tư có trên 3 triệu USD nhưng đã thực sự thay đổi chất lượng của một Viện Nghiên cứu cấp Quốc gia và bước đầu đã có thể hợp tác quốc tế một cách có hiệu quả, đã có thể có những sản phẩm phục vụ trực tiếp cho sản xuất. Vậy thì, 600 triệu USD so với nước khác thì không đáng là bao nhưng ở nước ta là lớn lắm chứ!

Bản thân GS Nguyễn Lân Dũng đã từng là người làm những công việc cụ thể liên quan đến nghiên cứu khoa học và quản lý cán bộ, vì vậy, ông hiểu việc sử dụng đồng tiền thích đáng trong đầu tư nghiên cứu khoa học sẽ có tác dụng rất tích cực đến nhiều mặt, trong đó có mặt quan trọng là tạo điều kiện để có thể lôi kéo được các Thạc sĩ, Tiến sĩ trẻ được đào tạo từ các nước tiên tiến về làm việc.

Ông kể chuyện, hiện nay những cán bộ phụ trách Viện đang phải rất vất vả để tìm cách lập phân xưởng pilot trực tiếp sản xuất ra sản phẩm nhằm hỗ trợ thêm cho mức lương quá thấp của Nhà nước dành cho trí thức. Nếu không làm được như vậy thì các công ty dễ dàng lấy hết người giỏi từ các Trường Đại học, các Viện nghiên cứu.

Vì nghèo, tiến sĩ giỏi bỏ viện đi

“Tôi đã khuyên một TS giỏi cần ở lại Viện làm việc ít ra là một thời gian, vì suốt thời gian đi học bao nhiêu anh chị em đã phải gánh vác công việc thay cho mình. Nhưng tôi chịu thua khi em ấy nói: Thầy ơi em nghèo lắm , Thầy để em đi không thì nhỡ mất cơ hội ”(!) - GS Nguyễn Lân Dũng ưu tư.

Những chuyện như thế GS Nguyễn Lân Dũng gặp rất nhiều. Ông kể, rất nhiều lần gặp nghiên cứu sinh Việt Nam đang được đào tạo ở nước ngoài, phần lớn rất giỏi nên được coi trọng và muốn giữ lại với mức lương tới 3-4 nghìn USD mỗi tháng. Mời các em về nước, với mức lương cao lắm cũng chưa đến 200 USD thì thật là khó quá.

Không phải em nào cũng muốn ở lại nước ngoài, nhưng nếu về nước thì một là , phải có điều kiện trang thiết bị để tiếp tục phát huy vốn kiến thức đã được đào tạo và hai là, ít ra cũng phải đủ sống để có thể toàn tâm toàn ý làm khoa học. Cả hai chuyện ấy thật đâu có dễ trong hoàn cảnh hiện nay. GS toàn nhận được những câu như: “Thầy ơi, em đi bằng tiền của gia đình mà, em không về đâu!”.

Còn những người thật sự giỏi giang đã về nước thì sao?

GS Dũng nói đến một trường hợp mà ông rất quan tâm và đánh giá rất cao. Đó là một công ty Công nghệ sinh học được xây dựng rất hiện đại bằng tiền cá nhân của một Việt kiều. Tại đó, các sản phẩm làm ra đạt tiêu chuẩn quốc tế và trực tiếp phục vụ cho đời sống của nhân dân. Các kỹ thuật tái tổ hợp gen đã được chuyển giao về nước để làm ra những sản phẩm không thua kém gì nước ngoài.

Vậy mà chỉ vì sự cạnh tranh không lành mạnh của vài công ty nước ngoài đã đặt chân lâu năm ở nước ta, cộng với sự quản lý chưa rành mạch của các cơ quan quản lý mà những sản phẩm quý giá kia gặp rất nhiều khó khăn để tiêu thụ trong nước.

Nhà trí thức Việt kiều kia đã phải nghĩ đến chuyện xuất khẩu ra các nước khác (!?). Thật xót xa đến mức quá khó hiểu. Cứ tiếp tục như vậy thì làm sao kêu gọi được sự chung sức xây dựng đất nước của trên 400 nghìn trí thức người Việt mà vì một hoàn cảnh lịch sử rất đặc biệt họ đang làm việc tại không ít các trung tâm khoa học tiên tiến trên thế giới.