Môn sử nhàm chán ngay từ trong sách giáo khoa

Một thầy giáo dạy trường chuyên đã nói như thế tại hội thảo chuyên gia về sách giáo khoa (SGK) lịch sử trong trường phổ thông do Hội Khoa học lịch sử Việt Nam tổ chức sáng 10-5.

GS Phan Huy Lê, chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam, cho biết: “Hội nghị chuyên gia về SGK lịch sử trong trường phổ thông” chỉ là một trong chuỗi công việc của Hội Khoa học lịch sử sẽ làm sắp tới nhằm hỗ trợ Bộ GD-ĐT trong việc định hướng điều chỉnh chương trình và đổi mới biên soạn SGK phổ thông”.

Chính vì vậy tại hội thảo trên, GS Lê đề nghị không bàn nhiều về thực trạng dạy học sử vốn rất bất cập hiện nay mà chỉ tập trung thảo luận một số vấn đề cơ bản: Quan niệm về SGK thế nào, vì sao SGK các nước phát triển dày tới hàng trăm trang nhưng học sinh lại học rất nhẹ nhàng, còn SGK phổ thông môn lịch sử của Việt Nam tuy mỏng nhưng học sinh lại cực kỳ quá tải; Phân bổ môn lịch sử theo các cấp học của hệ thống giáo dục phổ thông thế nào? Cấu trúc SGK lịch sử, bố cục, cách trình bày thế nào, tổ chức biên soạn ra sao...

Giáo viên chỉ là người tóm tắt SGK!

Không đặt vấn đề chỉ trích chương trình SGK cũ nhưng các chuyên gia cũng chỉ ra vài điểm đáng quan tâm làm cơ sở để xác định hướng đổi mới.

Lần đầu tiên một vấn đề được TS Tưởng Phi Ngọ, khoa lịch sử Trường ĐH Sư phạm TP.HCM chỉ ra là giáo viên hiện nay chỉ biết đến tài liệu phân phối chương trình. Từ sinh viên sư phạm đến giáo viên phổ thông chính thức đều không được tiếp cận chương trình. Vì thế họ đương nhiên coi trọng SGK hơn chương trình và dựa vào SGK để dạy chứ không phải dựa vào chương trình. Chỉ đạo của Bộ GD-ĐT là “SGK không phải pháp lệnh mà chỉ làm tài liệu để người thầy sử dụng mềm dẻo” đã không đi vào đời sống dạy học.

“Giáo viên trở thành người tóm tắt SGK” - TS Ngọ nhận xét.

Với quan điểm sử dụng SGK như trên, tất cả bất cập của SGK lịch sử được dội lại đầy đủ cho học sinh. Ngoài việc “định hướng cung cấp kiến thức hàn lâm, nặng nề, nhiều con số, cứng nhắc như công thức”, các chuyên gia cho rằng cách biên soạn theo nguyên tắc “đồng tâm” và có tới 4 vòng tròn đồng tâm từ tiểu học đến đại học khiến nhiều kiến thức bị trùng lặp, gây nhàm chán, không cần thiết cho người học.

TS Ngọ chỉ ra: nếu thiết kế theo “đồng tâm”, giáo viên phải nhận định chính xác phần chênh lệch mức độ và trình độ kiến thức giữa các cấp, lớp trong cùng một sự kiện lịch sử để soạn bài giảng phù hợp. Nhưng thực tế giáo viên không làm được điều này mà lệ thuộc hoàn toàn vào SGK.

PGS-TS Nghiêm Đình Vỳ, chủ tịch hội đồng bộ môn lịch sử của Bộ GD-ĐT, cho rằng SGK phổ thông môn lịch sử hiện nay gần như “đi tóm tắt lịch sử của người lớn cho học sinh học” nên không gây hứng thú, ngược lại khiến học sinh bị áp lực nặng khi phải thi sử.

GS-TS Đỗ Thanh Bình, khoa sử Trường ĐH Sư phạm Hà Nội, đề xuất: “Nên mạnh dạn bỏ hẳn chương trình lịch sử hiện hành trong tiểu học để thiết kế một chương trình gồm các câu chuyện lịch sử. Còn cấp THCS và THPT thì nên xây dựng theo “đường thẳng”, chỉ đồng tâm ở đoạn giao nhau giữa hai cấp".

Nhiều chuyên gia cũng bày tỏ quan điểm phản đối việc Bộ GD-ĐT và các nhà trường chưa coi trọng môn sử, coi đây là môn phụ. “Nếu môn sử vẫn bị phân biệt đối xử và không phải là môn bắt buộc phải thi trong kỳ thi cuối cấp phổ thông thì mọi cố gắng đổi mới không mang lại hiệu quả” - PGS Đỗ Bang, phó chủ tịch Hội Khoa học lịch sử VN, bày tỏ.

Cho học sinh, giáo viên phổ thông tham gia quá trình biên soạn

Hầu hết chuyên gia có ý kiến tại hội thảo đều nghiêng về hướng nên có “một chương trình, nhiều bộ SGK”, trong đó khuyến khích cả giáo viên phổ thông tham gia viết sách, thẩm định.

“Với nhiều bộ SGK, chỉ những cuốn sách thật sự có chất lượng mới “đứng” được trong cuộc cạnh tranh”. Các trường và giáo viên có thể chọn SGK phù hợp nhất và trong bối cảnh đó, giáo viên buộc phải dạy theo chương trình chứ không thể theo một bộ SGK cố định” - GS Vũ Dương Ninh trao đổi.

Còn GS Trần Thị Vinh, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội, cho rằng tại sao không cho học sinh được tham gia quá trình biên soạn? Tiếng nói của học sinh sẽ làm thay đổi những “lối mòn tư duy” trong biên soạn SGK lâu nay để đưa việc biên soạn SGK phổ thông gần với thực tế.

GS Vinh cũng cho rằng “người biên soạn SGK phổ thông môn sử hay các môn học khác đều cần phải về trường phổ thông xem giáo viên làm như thế nào với 35 phút/tiết (trừ thời gian kiểm tra bài cũ) để đỡ viết trên mây trên gió”.

Cấu trúc chương trình SGK lịch sử nên thế nào?

- Ở bậc tiểu học nên tích hợp giữa lịch sử, địa lý và giáo dục công dân, thiết kế chương trình lịch sử dưới dạng câu chuyện lịch sử, các truyền thuyết dân gian, các nhân vật lịch sử cùng chiến tích, công trạng, tài năng của họ, các địa danh lịch sử và văn hóa từ nội địa đến hải đảo…

- Bậc THPT và THCS đề xuất 4 giải pháp:

Giải pháp 1: Chương trình được phân bổ theo đường thẳng, đặt trọng tâm cấp II (THCS) vào lịch sử cổ trung đại, cấp III (THPT) vào lịch sử cận hiện đại. Vấn đề băn khoăn của giải pháp này là nếu học sinh không học lên THPT thì kiến thức lịch sử của họ sẽ thế nào?

Giải pháp 2: Chương trình đi từ cổ đại đến hiện đại theo vòng tròn đồng tâm theo hai hướng tiếp cận khác nhau. Ở THCS tiếp cận từ góc độ lịch sử văn minh thế giới và văn hóa Việt Nam. Ở THPT tiếp cận ở góc độ lịch sử chính trị, kinh tế, xã hội thế giới và Việt Nam.

Giải pháp 3: Chương trình THCS đặt trọng tâm vào lịch sử dân tộc (quốc sử) trên cái nền lịch sử thế giới. Có nghĩa lịch sử thế giới không tách riêng mà là bối cảnh cần thiết để hiểu lịch sử dân tộc. Bậc THPT sẽ tách ra làm hai phần lịch sử thế giới và lịch sử Việt Nam từ cổ đại đến hiện đại.

Giải pháp 4: Chương trình lịch sử thế giới và Việt Nam được giải quyết cơ bản ở THCS, đến THPT chỉ giảng theo chuyên đề gồm các chuyên đề về lịch sử Việt Nam và thế giới.