Trường Đại học Hoa Lư tiền thân là Trường Cao đẳng sư phạm Ninh Bình được thành lập năm 2007 theo Quyết định số 407/QĐ-TTg ngày 9/4/2007 của Thủ tướng Chính phủ, với sứ mệnh đào tạo nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của địa phương và đất nước. Kế thừa truyền thống sư phạm vẻ vang trong sự nghiệp đào tạo, phát triển nguồn nhân lực từ trường Cao đẳng sư phạm Ninh Bình trước đây, những năm qua, được sự quan tâm giúp đỡ, tạo điều kiện của Tỉnh uỷ, HĐND, UBND tỉnh Ninh Bình, Bộ Giáo dục và Đào tạo, của các sở, ban, ngành và nhân dân trong tỉnh; sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng uỷ, Ban giám hiệu; sự đoàn kết, nỗ lực, cố gắng, quyết tâm cao của tập thể cán bộ, giảng viên, nhân viên và sinh viên Nhà trường, qua 10 năm xây dựng và phát triển, Trường Đại học Hoa Lư đã, đang từng bước khẳng định được vai trò, vị trí, trở thành trung tâm đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng, góp phần xứng đáng và phục vụ hiệu quả sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của địa phương trong công cuộc CNH-HĐH phát triển đi lên của đất nước.
Thời gian đầu khi mới nâng cấp, cơ cấu bộ máy hoạt động của nhà trường gồm 3 phòng nghiệp vụ, 5 khoa chuyên môn và 2 tổ trực thuộc Hiệu trưởng. Về cơ sở vật chất, nhà trường có 1 nhà học 4 tầng, 1 nhà hiệu bộ 3 tầng, 1 nhà thí nghiệm thư viện 3 tầng, 2 nhà ký túc xá 3 tầng, 1 giảng đường gần 200 phòng học, 1 nhà tập đa chức năng có diện tích sử dụng 720 m2. Tổng số cán bộ, giảng viên lúc này là 127 người; trong đó giảng viên có 99 người, với 44 thạc sỹ, 1 nghiên cứu sinh và 10 người đang học cao học. Kế thừa những thành quả đã đạt được, Đảng ủy, Ban Giám hiệu nhà trường đã lãnh đạo, chỉ đạo cán bộ, giảng viên, viên chức và người lao động từng bước khắc phục khó khăn, đoàn kết phấn đấu hoàn thành tốt nhiệm vụ chính trị được giao. Quy mô đào tạo dần được mở rộng, chất lượng đào tạo được nâng lên, đội ngũ cán bộ, giảng viên được bổ sung, cơ sở vật chất được tăng cường, công tác quản lý có nhiều đổi mới, nề nếp kỷ cương trường học được đảm bảo. Tổng quy mô tuyển sinh của nhà trường từ năm 2007-2016 là 10.267 sinh viên, trong đó Đại học chính quy 2.723 sinh viên; Cao đẳng chính quy 2.680 sinh viên; liên thông chính quy 881 sinh viên; vừa làm vừa học 1.665 sinh viên; liên kết 1.941 sinh viên; cử tuyển 371 sinh viên; lưu học sinh Lào 60 học viên. Đến thời điểm hiện tại, tổng số cán bộ, viên chức, người lao động nhà trường là 279 người, trong đó đội ngũ giảng viên cơ hữu là 197 người (01PGS.TS, 20TS, NCS, 160 Thạc sĩ), cán bộ, nhân viên là 82 người.
Cơ cấu tổ chức của nhà trường từng bước được sắp xếp, kiện toàn, hiện gồm 19 đơn vị trực thuộc: 6 phòng chức năng (Phòng Tổ chức - Tổng hợp; phòng Đào tạo - Quản lý khoa học; phòng Khảo thí & Đảm bảo chất lượng; phòng Tài vụ; phòng Công tác sinh viên; phòng Hành chính - Quản trị); 7 khoa chuyên môn (Khoa Tự nhiên; khoa Xã hội - Du lịch; khoa Ngoại ngữ - Tin học; khoa Tiểu học - Mầm non; khoa Kinh tế - Kỹ thuật; khoa Nông - Lâm; khoa Giáo dục thường xuyên); 2 bộ môn chung (Bộ môn Lý luận chính trị; bộ môn Giáo dục thể chất - Tâm lý); 3 trung tâm (trung tâm Ngoại ngữ - Tin học; trung tâm Thư viện - Thiết bị; trung Tâm Y tế - Môi trường) và 1 ban (Ban Quản lý Ký túc xá).
Qua 10 năm xây dựng và phát triển, đến nay Nhà trường đã xây dựng được 12 mã ngành đào tạo trình độ Đại học, 21 mã ngành đào tạo trình độ Cao đẳng với các khối ngành chủ đạo gồm Sư phạm, Kinh tế và Văn hóa du lịch. Đến nay, Nhà trường đã có 5 khóa sinh viên tốt nghiệp Đại học ra trường với gần 2.800 sinh viên. Tỷ lệ sinh viên đạt điểm khá, giỏi trong các kỳ thi học phần, học kỳ hàng năm đạt từ 40-45%. Tỷ lệ sinh viên đỗ tốt nghiệp hàng năm đạt trên 98%. Tỷ lệ sinh viên tốt nghiệp loại khá, giỏi hàng năm đạt 20-25%. Nhà trường có sinh viên đạt giải cao Nhất, Nhì, Ba trong các kỳ thi OLIMPIC toán học sinh viên toàn quốc. Sinh viên tốt nghiệp ra trường cơ bản đáp ứng được các yêu cầu của xã hội và doanh nghiệp, đang trực tiếp đóng góp công sức, trí tuệ cho sự nghiệp phát triển kinh tế-xã hội của địa phương và đất nước. Cùng với đó, Nhà trường đã phối hợp với nhiều trường Đại học, Học viện, Viện nghiên cứu có uy tín trong nước đẩy mạnh các hoạt động liên kết đào tạo trình độ đại học và sau đại học. Hoạt động liên kết đào tạo đã góp phần đáp ứng nhu cầu học tập của nhân dân và bổ sung kịp thời nguồn nhân lực có chất lượng, phục vụ hiệu quả sự phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương. Công tác đào tạo cũng từng bước được đổi mới theo hướng cập nhật nội dung, chuyển đổi phương thức, đổi mới phương pháp, gắn hoạt động đào tạo với thực tiễn, đáp ứng yêu cầu của xã hội. Với phương châm “Xây dựng Trường Đại học Hoa Lư trở thành trung tâm đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao”, những năm qua, chất lượng đào tạo của Trường Đại học Hoa Lư không ngừng được nâng lên. Nhà trường đã hoàn thành xây dựng chuẩn đầu ra cho 32 mã ngành đào tạo, triển khai thực hiện chuyển đổi 32 chương trình đào tạo từ niên chế sang đào tạo theo học chế tín chỉ và nhiều giải pháp đổi mới trong quản lý, đào tạo theo tinh thần Nghị quyết 29 của Trung ương về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu sự nghiệp CNH-HĐH đất nước.
Về hợp tác quốc tế trong đào tạo, thực hiện chương trình hợp tác nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho tỉnh U Đôm Xay (nước CHDCND Lào) theo sự chỉ đạo của UBND tỉnh Ninh Bình, từ năm học 2011-2012, Trường Đại học Hoa Lư đã tổ chức tiếp nhận các lưu học sinh Lào và triển khai đào tạo nguồn nhân lực cho tỉnh U Đôm Xay nước bạn Lào. Đến nay, Trường Đại học Hoa Lư đã tiếp nhận 6 khóa lưu học sinh Lào với quy mô đào tạo là 60 sinh viên. Hiện tại đã có 10 lưu học sinh Lào khóa I hoàn thành chương trình đào tạo, tốt nghiệp ra trường. Trong những năm tới, Nhà trường tiếp tục phối hợp chặt chẽ và hỗ trợ tỉnh U Đôm Xay trong đào tạo nguồn nhân lực, góp phần xây dựng, vun đắp tình đoàn kết, hữu nghị giữa nhân dân 2 tỉnh Ninh Bình – U Đôm Xay nói riêng và nhân dân hai nước Việt Nam - Lào nói chung.
Nhằm không ngừng nâng cao chất lượng đào tạo, hoạt động nghiên cứu khoa học luôn được Nhà trường quan tâm chú trọng, xác định là một trong những nhiệm vụ chính trị trọng tâm trong quá trình phát triển đi lên của Nhà trường. Theo đó, Đảng ủy Trường Đại học Hoa Lư đã đạo ban hành Nghị quyết số 143-NQ/ĐU ngày 20/4/2011 về tập trung lãnh đạo, chỉ đạo nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác nghiên cứu khoa học giai đoạn 2011-2015 và tích cực chỉ đạo thực hiện Nghị quyết này. Từ khi nâng cấp thành trường Đại học cho đến nay, Nhà trường đã triển khai thực hiện 15 đề tài nghiên cứu khoa học cấp tỉnh và cấp Bộ (hiện tại số giảng viên nhà trường đã tham gia nghiên cứu 8 đề tài cấp Nhà nước, chủ yếu tập trung lĩnh vực khoa học tự nhiên, trong đó có 1 đề tài thuộc bộ môn Vật lý do giảng viên nhà trường làm chủ nhiệm đề tài và 7 đề tài giảng viên nhà trường tham gia với tư cách thư ký khoa học, thành viên chủ chốt); hơn 300 đề tài nghiên cứu khoa học cấp cơ sở; có trên 30 bài báo của các giảng viên nhà trường được công bố tại các hội thảo khoa học quốc tế và khoảng 130 bài trên các tạp chí trong nước có uy tín, trong đó có 3 bài báo được giải thưởng của chương trình trọng điểm Quốc gia về phát triển Toán học; có 70% giảng viên có bài nghiên cứu được công bố trên các tạp chí khoa học chuyên ngành. Các giảng viên nhà trường còn tham gia biên soạn 30 đầu sách (trong đó có 01 sách được tặng giải thưởng của Liên hiệp các hội văn học nghệ thuật Việt Nam) và hàng chục giáo trình, tài liệu tham khảo phục vụ hiệu quả hoạt động giảng dạy, học tập. Hàng năm, số đề tài nghiệm thu đạt kết quả khá trở lên chiếm 85-90%.
Cùng với việc bồi dưỡng đội ngũ, phát triển quy mô, nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học, nhà trường cũng từng bước đầu tư xây dựng, bổ sung, nâng cấp cơ sở vật chất, thiết bị phục vụ dạy học. Hiện nay, diện tích xây dựng của nhà trường đạt hơn 12.000 m2, gồm 2 nhà 3 tầng; 2 nhà 1 tầng là nơi làm việc của Ban Giám hiệu và các đơn vị trực thuộc; 62 phòng học kiên cố và bán kiên cố, trong đó 47 phòng đã được trang bị máy chiếu đa năng; 1 giảng đường 200 chỗ, 1 nhà đa chức năng, 1 nhà thư viện; 16 phòng thực hành, thí nghiệm và vườn thực nghiệm; 2 nhà ký túc xá cao tầng, đáp ứng chỗ ở cho 700 sinh viên; 1 khu khám chữa bệnh với 10 giường bệnh; 1 nhà ăn tập thể; khu vui chơi, giải trí gồm sân vận động, khuôn viên cây xanh... Thư viện Nhà trường có tổng diện tích là 450 m2, trong đó diện tích phòng đọc là 150 m2, với hơn 10.000 đầu sách gồm 120.175 cuốn sách các loại; được trang bị phần mềm quản lý thư viện, nghiệp vụ thư viện được xử lý theo chuẩn quốc gia... Cùng với việc tăng cường sử dụng hiệu quả hệ thống cơ sở vật chất đã có, nhà trường tiếp tục tu sửa, bổ sung, xây dựng phát triển thêm những phần mục cần thiết nhằm phục vụ tốt nhất yêu cầu dạy và học.
Ghi nhận và biểu dương những thành tích của Trường Đại học Hoa Lư trong sự nghiệp phát triển giáo dục nói chung và nhiệm vụ đào tạo nguồn nhân lực cho tỉnh và xã hội nói riêng, 10 năm qua, nhiều tập thể, cá nhân của Nhà trường đã được Nhà nước, Bộ Giáo dục và Đào tạo, UBND tỉnh Ninh Bình trao tặng các danh hiệu thi đua cao quý như: Huân chương Lao động, Cờ thi đua, Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo, UBND tỉnh Ninh Bình và nhiều phần thưởng cao quý khác.
Để tiếp tục chặng đường vẻ vang đưa Trường Đại học Hoa Lư trở thành trung tâm đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ, phục vụ hiệu quả công cuộc phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương, đáp ứng sự kỳ vọng của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Ninh Bình, trong thời gian tới, Trường Đại học Hoa Lư tiếp tục phát huy truyền thống, đoàn kết, đồng thuận, nhất trí cao; tranh thủ sự ủng hộ, giúp đỡ của các cấp, các ngành, của toàn thể Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Ninh Bình, đặc biệt bám sát sự lãnh đạo, chỉ đạo của Tỉnh ủy, UBND tỉnh, Bộ Giáo dục và Đào tạo; tiếp tục quán triệt thực hiện nghiêm túc, hiệu quả Nghị quyết 29 của Trung ương về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo; triển khai quyết liệt, đồng bộ, toàn diện các giải pháp nhằm tạo sự ổn định và phát triển cho Nhà trường trong những năm tiếp theo.